Онерский наслег
Шелковинков Гаврил Михайлович I908 сыллаахха I Өспөххө төрөөбүтэ. Мантан көстөрүнэн, урукку олохтон лаппа хапсыбыт киһи буолар. Кини бииргэ төрөөбүттэрэ бары даҕаны саар орто уҥуохтаах, нууччалыы хааннаах, бэйэлэрин кыанар соҕус дьон эбиттэрэ үһү. Онон сылыктаатахха үлэни-хамнаһы да кыайар-хотор, бэйэлэрин олохторуи да табыгастаахтык дьаһанан олорбуттара биллэр. Дьиэлэнэн-уоттанан, элбэх оҕолонон, дьон тэҥинэн кыанан олорбуттар. Сэрии буолбатаҕа буоллар балачча биллэр-көстөр, дьоһуннаах бөдөҥ ыаллар буолан нэһилиэктэригэр, улуустарыгар да хайҕанар үлэһит дьон буолбуттарыи астына ахтыа этибит.
Рядовой. Сэриигэ Чурапчы военкоматынан 1942 сыллаахха бэс ыйын 27 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Ленинградскай, Калининскай фроннарга сэриилэспитэ. Икки төгүл бааһыран үсүһүн сэриилэһэ сылдьан атаҕар улахан эчэйиини ылан, Иваново, Казань куораттар госпиталларыгар эмтэммитэ. 1943 сыллаахха сэриигэ бааһырыытыттан демобилизацияламмыта. «Германияны кыайыы иһин» мэтээлинэн, Аҕа дойду сэриитин I степеннээх орденынан, юбилейиай мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Гаврил Михайлович дойдутугар кэлээт үлэ үөһүгэр сылдьыбыта. Элбэх оҕоломмуттара. Элбэх оҕону көрүү-истии, үөрэттэрии оччотооҕу колхозтаах ыалга элбэх сыраны, үлэни эрэйэрэ. Оҕолор улаатан турук үлэһит буолуталаабыттара, сорохторо үөрэнэн идэлээх үлэһит буолан совхозка, улууска биллэр дьон буолбуттара. Фронтовик сэрииттэн ылбыт баастара кырдьар сааһыгар инбэлииккэ тиэрдибиттэрэ. Кырдьаҕас саллаат манна даҕаны бэриммэккэ олоххо тардыһа сыппыта. Ол иһин буолуо, балачча сааһыран баран 1990 сыллаахха бу дойдуттан букатыннаахтык барбыта. Кини кэнниттэн хаалбыт оҕолоро, үөрэхтээх, үлэһит сиэннэрэ Гаврил Михайлович Шелковников аатын ааттата туруохтара, буойун саллааты мэлдьитин чиэстиэхтэрэ.
Черноградскай Семен Семенович 1921 сыллаахха Өнөр нэһилиэгэр Лабачааны үрэҕэр төрөөбүтэ. Рядовой. 1942 сыллаахха бэс ыйын 27 күнүгэр армияҕа ыҥырыллыбыта уонна 1946 сыллаахха босхолонон дойдутугар кэлбитэ. Бэс ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыт дьонтон 800 киһини быһа анньан Тиксиигэ атаарбыттара. Бу дьон Америкаттан көмөҕө кэлбит аһы-үөлү, сэрии сэбин, техникалар саппаастарын биэрэккэ сүөкээбиттэрэ. Манна 23 улахан баржалар сүөкэммиттэрэ. Үлэ бүппүтүн кэннэ төттөрү Дьокуускайга таһааран иһэн, 300 киһини Сангаарга таас чох хостооһунугар хаалларбыттара. Ол 300 киһи ортотугар Семен Семенович баара. Манна чох хостооһунугар сылдьан сэриини түмүктээбитэ. Үлэлиир кэмигэр хас да төгүл партия, правительство үрдүк наҕараадаларын тутуталаабыта. Сэрии бүтэр сылыгар ордеҥҥа түһэриллэн баран илиитигэр туппатаҕа. Сэрии кэнниттэн колхоз, совхоз үлэтигэр таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Сүрүннээн от охсуута, мас кэрдиитэ, от кэбиһиитэ курдук үлэлэргэ сылдьыбыта. Сайынын үрэххэ оттуур звенону салайара. Олоҕун тиһэх сылларыгар муҥхаһыт буолан, нэһилиэк дьонун эмис балыгынан элбэхтэ аһаппыта. Сэмэнчик муҥхатын умнубакка кэпсээн туттар билигин да элбэх киһи баар.
ПРОКОПИЙ АЛЕКСЕЕВИЧ ЧЕРНОГРАДСКАЙ 1916 сыллаахха Өнөр нэһилиэгэр төрөөбүт. Төрөппүттэрэ – Алексей Петрович-Муочука, Мария Черноградскайдар – Хаҕыдас үрдүгэр дьиэ-уот туттан дьадаҥытык олорбуттар. Прокопий бииргэ төрөөбүт убайа Хонооһой дьонун сэрэппэккэ холкуоска эмискэ киирэн хаалбыт, онтон ыла «Холкуостаах Хонооһой» диэн ааттаабыттара. Хомойуох иһин, холкуостаах Хонооһой сэрии, сут ыар сылларыгар от тиэйэ сылдьан хоргуйан сиргэ охтон өлөөхтөөбүт. Биир уоллара Дьөгүөр II Лөгөй нэһилиэгэр аҕатын кытта бииргэ төрөөбүт эдьиийигэр Кэтириискэ иитиллэн улааппыт. Кэтириис Семен Ананьевич Васильев диэн киһиэхэ кэргэн тахсыбыт. Прокопий быраата Лэгэнтэй 1935 сыллаахха 3-с кылааска үөрэнэ сылдьан тымныйан ыалдьан өлбүт, Кэлэдимэ халдьаайытыгар көмүллүбүт. Кешаны «Чөккөй» диэн ааттыыллара. Хоһоону суруйарынан тэҥнээхтэрин барыларын баһыйара. Эһэлээҕи туойбут уһун хоһооннордоох этэ. Хайаан да поэт буолуох киһи эрдэ 17 сааһыгар өллөҕі. Эһэлээххэ 1932 сыллаахха саҥа хотон үлэҕэ киирбитигэр хотон иһигэр бырааһынньыктаабыттар. «Онно хоһоон ааҕан дьонун-сэргэтин олус сөхтөрбүтэ үһү», – диэн Николай Захарович Копырин ахтар. Салгыы Прокопийы кытта сыл устата бииргэ үөрэммит Дмитрий Андреевич Иванов II ахтыытын аҕалабыт: «Проняны кытта мин 7 сыл бииргэ үөрэммитим, үөрэҕэр орто этэ. 14 сааһыгар 1 кылааска Кэлэдимэҕэ 1930 сыллаахха үөрэнэ киирбитэ. 1938 сыллаахха Дүпсүн сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбиппит. Ити кэнниттэн 1938-1941 сыллардаахха Дьокуускайга педрабфакка үөрэммитэ. Салгыы пединститукка үөрэнэр, 1941-1942 сс. I курсу бүтэрбитэ уонна Сунтаар оройуонугар учууталлыы барбыта. Комсомол чилиэнэ этэ. Дүпсүҥҥэ да, куоракка да үөрэнэ сылдьан оройуоҥҥа, республикаҕа хайыһарга чемпионнаабыта. Прокопий оччолорго үчүгэй кэпсээнньитинэн ааҕыллара. Ол иһин да буолуо, «Кэпсээннээх» диэн оҕолор хос ааттыыр этилэр. Дүпсүҥҥэ үөрэнэр сылларыгар хоһоон суруйар идэлээх этэ. Хоһоонноро оскуола литературнай сурунаалыгар тахсара. Мин кинини бүтэһикпин армияттан төннөн иһэммин, Заярскай суолугар көрбүтүм, массыына үрдүттэн хаһыытаһан кэпсэппиппит. Кини армияҕа баран иһэрэ, ити 1943 сыл от ыйыгар этэ». Прокопий хайыһардьытын туһунан Николай Захарович Копырин ахтар: «Прокопий хайыһары олус таптыыра. Өнөртөн Дүөндүгэ кыһыны быһа хайыһарынан сылдьара. Оҕолору хайыһарга наһаа көҕүлүүрэ. Рабфакка үөрэнэ сылдьан, кыһыҥҥы сынньалаҥҥа, тохсунньуга Ойоҕостон Дьокуускай Сэргэлээҕэр өйүөтүн сүгэн, хайыһарынан биир күн айаннаан киирбит этэ». «Борокуопай сытыы-хотуу, кэлбит-барбыт, курбуу курдук уһун, синньигэс, кыаһаанныгы хааннаах, сула киһи этэ», – диэн кырдьаҕастар ахталлара. Борокуопай, Дмитрий Андреевич Иванов ахтыытынан, 1943 с. сайын армияҕа барбыт. Бииргэ сэриилэспит Нам киһитэ – сэрии ветерана Афанасий Андреевич Протопопов ахтыытынан, снаряд, буомба, буулдьа ардаҕын аннынан Днестр өрүһү туорааһыҥҥа биһиги нэһилиэкпит баар эрэ биир бастыҥ ыччата Прокопий Алексеевич муус устар 13 күнүгэр 1944 сыллаахха геройдуу өлбүт (кини сэриигэ хайдах сылдьыбытын туһунан «Өнөр» кинигэҕэ «Ыал үһүс оҕото» диэн Николай Литвинцев ыстатыйатын 88-91 стр. ааҕыҥ). Борокуопай сэрии иннинэ кэргэннэммит, кэргэнэ Мария Павлова диэн Сунтаар кыыһа, биир оҕо хаалбыт буолуон сөп. Дмитрий Андреевич Иванов ахтыытынан, Борокуопай көмүс уҥуоҕа Николаевскай уобалас Вознесенскай оройуонун Карамаз дэриэбинэтигэр тутуллубут. Көмүллүбүт сиринэн көрдөххө, өлбүт сирэ Соҕуруу Буг өрүс буолуон сөп курдук. («Память» кинигэ II тома, 253 стр., 4-113.)
Страница 1 из 20